 |
| IJsduiker, 1kj, Gat van Roelofs, Didam, Montfoort, 30 december 2015 (©Rob Zweers) |
Onderzoek naar het voorkomen van de IJsduiker in Gelderland blijkt geen gemakkelijke. Naast gevallen waar literatuur óf waarnemers een afwijkende leeftijd en/of verblijfsduur opgeven, is er ook onduidelijkheid bij diverse exemplaren op wateren waar de provinciegrens doorheen ligt: zijn ze ook écht binnen de grens geweest? Tot heden zijn circa 29 gevallen bekend uit de periode 1954-2015, naar minimaal tien loopt nog nader onderzoek. Tot en met 1988 beoordeelde de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna de soort. Hierna werden waarnemingen geregistreerd door de Club van Zeetrekwaarnemers en SOVON. Op waarneming.nl worden ingevoerde IJsduikers gevalideerd door admins.
Ondanks zijn formaat kunnen IJsduikers ook in het veld behoorlijk lastig zijn. Ietwat woelig water en veel én lange afstanden duiken kan al voldoende zijn om aan menig vogelaarsblik te ontsnappen en deze zo te laten denken naast de pot te pissen door een schijnbaar vertrokken vogel. Dit kunstje vertoonde recent ook de IJsduiker van de Bisonbaai in de Ooijpolder, die overigens tijdens en vlak na zijn ontdekking 26 november jl eerst als Roodkeelduiker door het leven ging. De slimme vogelaar, die dit duikgedrag kent, zal positie kiezen verderop langs duiklijn -vaak wordt de lijn waarin voorover wordt gedoken aangehouden-, en weet zo fotografisch de kans te pakken van een opduikende vogel voor 'm. Naast liefhebbers van de grote vlakte zijn er soms ook exemplaren die kiezen voor een verblijf dichter aan de kant, zoals in een jachthaven of havenmonding. Gedrag dat ook Parelduikers, en in mindere mate Roodkeelduiker, wel vertonen.
Van vóór 1977, het jaar met de eerste zekere waarneming voor Gelderland, zijn zo'n zes waarnemingen bekend, allen van de Randmeren. Van deze wordt nog uitgezocht of ze ook daadwerkelijk voor Gelderland mogen worden gerekend. Het gaat om een overvliegend exemplaar 20 november 1954 op het Drontermeer, een adult zomerkleed 5 juni 1960 op het noordelijk Veluwemeer en een op 13 november 1960 bij Elburg. Van 'het Veluwemeer' zijn er drie in 1966, op 29 oktober, 4 en 6 november. Ook de IJsduiker op het Amsterdams Rijnkanaal bij Wijk bij Duurstede (27 december 1982-1 januari 1983) staat alleen voor Utrecht genoteerd, maar zwom zo dicht tegen de Gelderse grens aan, dat wordt uitgezocht of destijds misschien de provinciegrens is gepasseerd.
Het eerste zekere geval voor Gelderland in het najaar van 1977 bleek de voorbode van een heuse influx in de provincie met nog eens vier exemplaren. De eerste, in eerste winterkleed, werd 26 november 1977 ontdekt op de Kil van Hurwenen, en verbleef daar tot 5 december 1977. In diezelfde hoek, op de Zandmeren bij Kerkdriel, vond men op 28 november de tweede, ook een eerste winter. Ook deze was tot 5 december aanwezig. De Bijland, nabij Lobith, kende het derde geval, van 11 tot en met 17 december 1977. Dat het verstandig is altijd goed op de leeftijd te letten, maakt de adult van 16 december 1977 op de Kil van Hurwenen duidelijk: de vogel eerder hier was immers een eerste winter. De vijfde dat najaar dobberde op 17 december op het Strandpark bij Slijk-Ewijk in de Overbetuwe. Het is natuurlijk goed mogelijk dat op latere locaties sprake was van een vogel eerder dat najaar.
Voornaamste gebieden waar IJsduikers verschenen waren zandwinplassen langs de grote rivieren en de Randmeren. Vooral het Veluwemeer en het Wolderwijd tegen Harderwijk aan waren diverse keren goed voor een ontdekking. Enkele hiervan zijn: 6 januari 1990, 4 januari 1993, 17 december 1993 - 6 februari 1994, 10 maart - 22 april 2000, 30 november - 24 december 2006 (Harderhaven), 10 december 2006 - 5 januari 2007 (Nijkerkersluis, Nijkerk) en van 20 november - 15 december 2009. Opmerkelijk zijn de vier gevallen op Bussloo, een recreatieplas nabij Wilp(Voorst): van 30 oktober - 15 november 1988, op 11 februari 2002, van 1-25 december 2002 en van 3-10 februari 2008. Erg bizar was de locatie die een IJsduiker van 31 oktober tot en met 4 november 2002 verkoos, namelijk het piepkleine plasje Het Schol in het Woudhuis, een gebied direct ten oosten van Apeldoorn. Op zijn menu stonden onder andere kikkers. Een enkele keer werden duikers op rivieren aangetroffen. Een bekende is de pleisteraar op de Rijn tussen Rhenen en Opheusden, van 20 januari tot en met 7 maart 1987. Van deze wordt zowel adult als eerste winterkleed opgegeven, wat het lastig maakt te beoordelen of de vogel van 30 maart tot en met 1 mei 1987 iets verderop, in de Maneswaard bij Opheusden, nu dezelfde of een ander is.
De vroegste IJsduiker in het najaar is die van 30 oktober 1998 op Bussloo. De laatste in het voorjaar zwom op 8 juni in de Hiensche Uiterwaard bij Dodewaard. Eind oktober verschenen de eerste najaarstrekkers, waarna in november de piek werd bereikt. Enkele nieuwe vondsten tussen half februari en eind maart wijzen op voorjaarstrek. De verblijfsduur in Gelderland varieerde van een dag tot enkele weken en in circa vier gevallen tussen de één en anderhalve maand. Er is één uitschieter: met een verblijf van 31 maart tot en met 8 juni 1984 tikte een IJsduiker liefst 70 dagen af in de Hiensche Uiterwaarden. Op 26 mei was dit om 00.01uur zelfs de eerste soort van een Big Day die Gerald Oreel, Jowi de Roever, Wim van der Schot en Aart Vink die dag hielden. Het doorschieten tot in de zomermaanden is overigens in het binnenland ook bij andere duikersoorten geen ongewoon verschijnsel.
De duiker die 17 november 2002 aan de voet van de Waaldijk dobberde bij Erlecom in de Ooijpolder was zeer waarschijnlijk verzwakt. Want op 19 november trof een vogelaar iets stroomafwaarts, langs de Defensiedijk bij Bemmel, een vers dood juveniel aan in het aanspoelsel langs de rivier. Na te zijn opgezet kreeg deze een plek in de collectie van het Natuurmuseum te Nijmegen. Een betere afloop kende de adult in vrijwel geheel zomerkleed die men 3 november 2006 vond in de Hiensche uiterwaarden. Op de 4e bleek deze namelijk een kunstvis aan een vislijn te hebben opgedoken, waarna de haak aan de snavel vast kwam te zitten. De lijn was hierbij ook nog eens zo om een vleugel gewikkeld, dat de kop alleen naar achter kon worden gehouden. Dit maakte duiken echter niet onmogelijk. Pas na 2,5uur wist de ingeschakelde brandweer 'm te vangen, waarna de Dierenambulance hem overbracht naar een vogelasiel. Daar konden ze haak en lijn verwijderen, en de verwondingen bleken dermate miniem, dat de volgende dag al weer vrijlating volgde aan de Brouwersdam.
Omdat onbekend is of de IJsduiker van 2009 (20nov-15dec) in de Harderhaven aan de Flevozijde van het Veluwemeer, ook het Gelderse deel heeft aangedaan, dateert het laatste zekere geval voor de provincie al weer van 29 maart - 7 april 2008. Een eerste winter zat toen in de Kijfwaard bij Pannerden. Ben benieuwd hoe lang de IJsduiker van de Bisonbaai de vogelaars weet bezig te houden met zijn lange afstandsduiken!
Dankwoord
Rob Zweers wordt hartelijk bedankt voor de foto bij dit stuk. Daarnaast mijn grote dank aan alle werkgroepen en personen die waarnemingen, aanvullende documentatie of foto's aanleverden. Met name Rob Versteeg van de vwg Oost-Veluwe kwam nav dit verslag met aanvullende informatie, welke inmiddels ook in dit stuk is verwerkt
(tekst Remco Wester, 29 november 2015)
Webreferenties
Waarneming.nl- IJsduiker - Gelderland
WAARNEMINGEN EN INFORMATIE GEZOCHT
Staat ergens in uw archief of notitieboekje nog een IJsduiker voor Gelderland, of heeft u aanvullende informatie, beeldmateriaal of publicaties van waarnemingen in de provincie? Deze zijn van harte welkom en kunt u, evenals opmerkingen of vragen, mailen aan: avifaunavangelderland@gmail.com.
_________________________________________
Bezoek ook de website Avifauna van Gelderland
Geen opmerkingen:
Een reactie posten